Oι δύο βασικοί πυλώνες στη θεραπεία της ΙΨΔ είναι η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) και η φαρμακευτική θεραπεία:
Α. Η πρώτη θεραπεία που ενδείκνυται για την ΙΨΔ είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (Cognitive and Behavioural Therapy – CBT) και, πιο συγκεκριμένα, μια ψυχολογική μέθοδος, η οποία ονομάζεται Έκθεση με Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (ΕμΠα) ή Exposure and Response Prevention (ERP) στα Αγγλικά.
H συγκεκριμένη θεραπεία περιλαμβάνει δύο εξίσου σημαντικά σκέλη. Το πρώτο σκέλος αφορά τη σταδιακή και συστηματική Έκθεση (Exposure) του ατόμου σε ερεθίσματα που του προκαλούν φόβο, αμφιβολία και αίσθημα επικείμενης απειλής. Το δεύτερο, καίριας σημασίας μέρος αφορά την Παρεμπόδιση της Αντίδρασης (Response Prevention), κατά την οποία το άτομο ενθαρρύνεται μέσω της θεραπείας να μην εκτελέσει καταναγκαστικές πράξεις και να μην καταφύγει σε αποφυγές, που, αν και προσφέρουν ένα προσωρινό αίσθημα ανακούφισης, μακροπρόθεσμα συντηρούν τα συμπτώματα της διαταραχής. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι στόχοι της θεραπείας τίθενται από κοινού μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου και είναι βαθμιαίας και κλιμακούμενης δυσκολίας. Όσον αφορά τη συχνότητα των συνεδριών, αυτή είναι συνήθως μία με δύο φορές την εβδομάδα για τα περισσότερα άτομα, ενώ κάποιες περιπτώσεις χρήζουν πιο εντατικής θεραπείας, ανάλογα με τη βαρύτητα και την έκταση της διαταραχής, συνήθως στα πρώτα στάδια της θεραπείας τους. Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι οι συνεδρίες για τη θεραπεία της ΙΨΔ μπορούν να λάβουν χώρα είτε στο γραφείο του θεραπευτή/της θεραπεύτριας, είτε σε άλλους χώρους που δραστηριοποιείται ο θεραπευόμενος (σπίτι, εργασία, εξωτερικοί χώροι), όπως και διαδικτυακά, ανάλογα με την περίπτωση.
Πώς μοιάζει η ΕμΠα;
Προκειμένου να γίνει πιο κατανοητή η θεραπευτική διαδικασία που ακολουθείται για την ΙΨΔ, παρακάτω περιγράφεται ένα ενδεικτικό παράδειγμα ΕμΠα για κάποιο άτομο που έχει ιδεοληψίες καθαριότητας ή μόλυνσης και καταφεύγει σε καταναγκασμούς απολύμανσης και αποφυγής συγκεκριμένων αντικειμένων που φοβάται ότι ίσως έχουν μολυνθεί.
Στάδιο 1ο – Έκθεση:
Ο θεραπευτής ενθαρρύνει το άτομο να ακουμπήσει αντικείμενα που τείνει να αποφεύγει εξαιτίας του φόβου μόλυνσης, όπως για παράδειγμα πόμολα, κουμπιά ασανσέρ κ.ά. Όπως ήδη σημειώθηκε, η διαδικασία αυτή γίνεται βαθμιαία και κλιμακούμενα. Δηλαδή, οι αρχικοί στόχοι της θεραπείας προκαλούν μέτριο βαθμό δυσφορίας, ενώ, καθώς το άτομο εξοικειώνεται με τη διαδικασία, σταδιακά εκτίθεται σε όλο και πιο δύσκολες καταστάσεις.
Στάδιο 2ο – Παρεμπόδιση της Αντίδρασης:
Με την παρότρυνση του θεραπευτή, το άτομο σταδιακά ενθαρρύνεται να μην υποκύπτει σε καταναγκασμούς — φανερούς ή νοερούς — ενώ μαθαίνει να αντιστέκεται στις καταναγκαστικές πράξεις και να «υπομένει» τη δυσφορία και το άγχος που του προκαλείται. Στο πιο πάνω παράδειγμα, στο οποίο το άτομο έχει ακουμπήσει το πόμολο παρόλο που αυτό του προκαλεί αρχικά δυσφορία, ενθαρρύνεται να μην καταφύγει άμεσα σε κάποιον καταναγκασμό, όπως για παράδειγμα να μην ενδώσει στην ανάγκη του να πλύνει άμεσα τα χέρια του. Στα αρχικά στάδια της θεραπείας, θα μπορούσε ενδεχομένως να μεσολαβήσει ένα μικρό διάστημα μεταξύ του αγγίγματος του πόμολου και του πλυσίματος των χεριών. Στη συνέχεια, ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της εμφάνισης της ιδεοληψίας και του καταναγκασμού αυξάνεται σταδιακά, με τελικό στόχο την οριστική εξάλειψη του καταναγκασμού.
Β. Η φαρμακευτική αγωγή είναι η δεύτερη μορφή θεραπευτικής προσέγγισης για την ΙΨΔ και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνη ή σε συνδυασμό με τη ΓΣΘ. Η βασική κατηγορία φαρμάκων για την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης διαταραχής είναι οι Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (Selective Serotonin Re-uptake Inhibitors – SSRIs). Για τη χορήγησή τους είναι απαραίτητη η αξιολόγηση και η παρακολούθηση από ειδικευμένο ψυχίατρο, καθώς αυτό διασφαλίζει ότι οι θεραπευτικές επιλογές είναι οι κατάλληλες για τις ατομικές ανάγκες του ασθενούς, ενώ έτσι παρακολουθούνται και αντιμετωπίζονται πιθανές παρενέργειες, όσο και τυχόν άλλες συνοδές διαταραχές.
Γιατί SSRIs;
Ο εγκέφαλος είναι ένα πολύπλοκο δίκτυο που αποτελείται από εκατομμύρια νευρώνες, τα εγκεφαλικά κύτταρα που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ηλεκτρικών και χημικών σημάτων. Όταν ένα μήνυμα φτάνει στο τέλος ενός νευρώνα, απελευθερώνονται νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη, στη σχισμή μεταξύ των νευρώνων (γνωστή ως σύναψη). Αυτή η διαδικασία είναι κρίσιμη για τη μετάδοση των μηνυμάτων από το ένα κύτταρο στο άλλο. Μετά τη μεταφορά του μηνύματος, η σεροτονίνη συνήθως απορροφάται από τους νευρώνες και ανακυκλώνεται, μια διαδικασία που ονομάζεται επαναπρόσληψη. Τα SSRIs αναστέλλουν αυτή τη διαδικασία, αυξάνοντας τη διαθεσιμότητα της σεροτονίνης στη σύναψη και διευκολύνοντας την επικοινωνία μεταξύ των γειτονικών νευρικών κυττάρων.
Αν και οι ακριβείς μηχανισμοί μέσω των οποίων τα SSRIs ανακουφίζουν τα συμπτώματα της ΙΨΔ δεν είναι πλήρως κατανοητοί, πιστεύεται ότι συμβάλλουν στην αύξηση και ρύθμιση των επιπέδων σεροτονίνης στον εγκέφαλο, γεγονός που βελτιώνει την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας. Ενώ η ΙΨΔ δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά σε χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης, η αύξηση των επιπέδων της φαίνεται να έχει θετική επίδραση στα συμπτώματα της διαταραχής.
Παρακάτω παρατίθενται τα φάρμακα και οι συνήθεις εμπορικές τους ονομασίες στην Ελλάδα, καθώς και η συνιστώμενη δοσολογία τους για την ΙΨΔ:
Η αναφορά των φαρμάκων γίνεται για σκοπούς ενημέρωσης του κοινού, αλλά κρίνεται πάντα απαραίτητη η περαιτέρω ενημέρωσή σας από ψυχίατρο.
- φλουβοξαμίνη (Faverin, Dumyrox): μέχρι 300 mg ημερησίως
- σερτραλίνη (Zoloft): μέχρι 200 mg ημερησίως
- σιταλοπράμη (Seropram): μέχρι 80 mg ημερησίως
- εσιταλοπράμη (Cipralex): μέχρι 40 mg ημερησίως
- φλουοξετίνη (Ladose): 40–80 mg ημερησίως
- παροξετίνη (Seroxat): 40–60 mg ημερησίως
Ξεχωριστή θέση στην αντιμετώπιση της ΙΨΔ έχει και ένα παλαιότερο αντικαταθλιπτικό που ανήκει στην κατηγορία των τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών, η κλομιπραμίνη (Anafranil), σε δόσεις μέχρι 250 mg ημερησίως. Η αποτελεσματικότητά της είναι τουλάχιστον ισάξια και πιθανώς ελαφρώς μεγαλύτερη από τους SSRIs. Το πιο προβληματικό, ωστόσο, προφίλ παρενεργειών την καθιστά ως επιλογή δεύτερης γραμμής, μετά από τους SSRIs.
Εκτός των παραπάνω, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες της κατηγορίας των αντικαταθλιπτικών που μπορεί να χρησιμοποιηθούν, οι οποίοι δεν έχουν ωστόσο λάβει επίσημη ένδειξη για την αντιμετώπιση της ΙΨΔ και έχουν χαμηλότερο βαθμό τεκμηρίωσης της αποτελεσματικότητάς τους, όπως:
- βενλαφαξίνη (Effexor): μέχρι 375 mg ημερησίως
- ντουλοξετίνη (Cymbalta): σε δόσεις μέχρι 120 mg ημερησίως
Σε περιπτώσεις μη ικανοποιητικής ανταπόκρισης σε κάποια από τις παραπάνω φαρμακολογικές επιλογές, μπορεί να προταθούν διαφορετικές στρατηγικές ενίσχυσης με φάρμακα άλλης κατηγορίας, όπως για παράδειγμα με μικρή, συχνά, δόση αντιψυχωσικού (π.χ. ρισπεριδόνη ή αριπιπραζόλη).
Τέλος, μια λιγότερο διαδεδομένη θεραπευτική προσέγγιση σε περιπτώσεις ΙΨΔ ανθεκτικής σε άλλου είδους θεραπεία είναι ο Διακρανιακός Μαγνητικός Ερεθισμός, που χρησιμοποιεί μαγνητικά πεδία για να διεγείρει συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Πρόκειται για μια μέθοδο που βρίσκεται υπό μελέτη και σε κάποιες περιπτώσεις έχει δείξει θετικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της ΙΨΔ σε ενήλικες πάσχοντες, αλλά δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή θεραπείας για την ΙΨΔ.
