Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μια από τις πιο παρεξηγημένες ψυχικές διαταραχές. Συχνά παρουσιάζεται επιφανειακά, ως μια ανάγκη για τάξη ή υπερβολική καθαριότητα. Στην πραγματικότητα, η ΙΨΔ είναι μια βαθιά πολύπλοκη και βασανιστική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από την αδυναμία του ατόμου να ανεχτεί την αβεβαιότητα. Οι ιδεοληπτικές σκέψεις προκαλούν έντονο άγχος και συνοδεύονται από καταναγκαστικές πράξεις ή/και νοητικούς καταναγκασμούς διαβέβαιωσης, τα οποία οδηγούν σε έναν αόρατο φαύλο κύκλο διαίωνισης των συμπτωμάτων της.
Παρότι η βασική συμπτωματολογία – ιδεοληψίες και καταναγκασμοί – είναι κοινή σε όλους τους πάσχοντες, η επιστημονική κοινότητα έχει αναγνωρίσει πολλούς διαφορετικούς υπότυπους της ΙΨΔ, με βάση το θεματικό τους περιεχόμενο. Σημειώνεται ότι δεν είναι σπάνιο το ίδιο άτομο να παρουσιάζει παραπάνω από έναν υπότυπο ταυτόχρονα.
Παρακάτω παραθέτουμε μερικούς τους πιο γνωστούς και κάποιους λιγότερο αναγνωρισμένους υπότυπους ΙΨΔ:
1. ΙΨΔ σχετιζόμενη με τον φόβο μόλυνσης (Contamination OCD)
Ο φόβος επαφής με μικρόβια, υγρά σώματος ή ρυπογόνες ουσίες οδηγεί σε αποφυγή και τελετουργίες καθαριότητας. Μια ιδιαίτερη μορφή είναι ο φόβος ψυχικής “μόλυνσης” από πρόσωπα, μέρη, αντικείμενα, καταστάσεις ή σκέψεις.
2. ΙΨΔ σχετιζόμενη με την πρόκληση βλάβης (Harm OCD)
Το άτομο φοβάται μήπως βλάψει άλλους ή τον εαυτό του, αν και δεν το επιθυμεί. Οι σκέψεις συνοδεύονται από έντονη ενοχή, εκτεταμένη αποφυγή συγκεκριμένων αντικειμένων, καταστάσεων ή ατόμων και βασανιστικές αμφιβολίες για την ηθική του.
3. ΙΨΔ με σεξουαλικό περιεχόμενο (Sexual OCD)
Οι ιδεοληψίες περιλαμβάνουν ανεπιθύμητες σεξουαλικές σκέψεις που προκαλούν αποστροφή και ντροπή. Λόγω του ταμπού περιεχομένου, πολλά άτομα αργούν να ζητήσουν βοήθεια.
4. ΙΨΔ με ηθικό ή θρησκευτικό περιεχόμενο (Scrupulosity OCD)
Έντονος φόβος ότι κάποια σκέψη ή πράξη είναι αμαρτία ή ανήθικη, συνοδευόμενος από τελετουργίες και ενοχές. Εμφανίζεται συχνά σε άτομα με αυστηρό αξιακό σύστημα.
5. ΙΨΔ εστιασμένη σε πραγματικά γεγονότα (Real Event/False Memory OCD)
Το άτομο εμμένει σε ένα παλιό γεγονός, φοβούμενο ότι έχει κάνει κάτι κακό ή ανήθικο. Η μνήμη αμφισβητείται και αναλύεται επίμονα, συχνά χωρίς αντικειμενικό λόγο.
6. ΙΨΔ με αμφιβολίες για την ταυτότητα φύλου ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό (Gender Identity/Sexual Orientation OCD)
Επίμονες αμφιβολίες για την ταυτότητα φύλου ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό, οι οποίες δεν αντανακλούν τις πραγματικές επιθυμίες του ατόμου.
7. ΙΨΔ εστιασμένη στην ανάγκη για συμμετρία/ακρίβεια (Just Right OCD)
Το άτομο νιώθει ότι τα πράγματα δεν έγιναν “σωστά” ή ότι κάτι “λείπει” ή εκκρεμεί. Οι καταναγκασμοί έχουν ως στόχο να αποκαταστήσουν το αίσθημα πληρότητας ή σωστής αίσθησης.
8. ΙΨΔ εστιασμένη στην επίγνωση των σωματικών λειτουργιών (Sensorimotor/Somatic OCD)
Το άτομο εγκλωβίζεται σε επίμονη παρατήρηση και επίγνωση αυτόματων λειτουργιών όπως την αναπνοή, την κατάποση, ή τους καρδιακούς παλμούς.
9. ΙΨΔ επικεντρωμένη στις σχέσεις (Relationship OCD)
Αμφιβολίες για το αν ο σύντροφος είναι “ο σωστός”, ή για τα συναισθήματα του ατόμου προς αυτόν/ήν. Μπορεί να επεκταθεί και σε φιλικές ή οικογενειακές σχέσεις.
10. ΙΨΔ εστιασμένη σε υπαρξιακά θέματα (Existential OCD)
Το άτομο παγιδεύεται σε σκέψεις για την ύπαρξη, την πραγματικότητα, τον θάνατο ή το σύμπαν, χωρίς δυνατότητα βεβαιότητας. Οι σκέψεις αυτές δεν οδηγούν σε διαύγεια αλλά σε φαύλους κύκλους και σε αδιέξοδο.
11. ΙΨΔ για την ΙΨΔ (Meta-OCD)
Ο φόβος ότι οι ιδεοληψίες δεν θα φύγουν ποτέ ή ότι η θεραπεία δεν γίνεται σωστά. Η ΙΨΔ, η πορεία της και η θεραπεία της γίνονται το επίκεντρο των αμφιβολιών του πάσχοντα.
12. ΙΨΔ με επίκεντρο την υγεία (Health OCD)
Ιδεοληπτικές σκέψεις που επικεντρώνονται στην ιδέα ότι το άτομο πάσχει από κάποια σοβαρή ασθένεια, παρά τις διαβεβαιώσεις των ιατρών. Συχνά συνοδεύεται από υπερβολική αναζήτηση διαβεβαίωσης, συχνές και επαναλαμβανόμενες ιατρικές εξετάσεις και συχνές ιατρικές επισκέψεις.
Αληθινές μαρτυρίες
«Πέρασα τρία χρόνια πιστεύοντας ότι τρελαίνομαι επειδή δεν μπορούσα να σταματήσω να προσέχω την αναπνοή μου. Όταν μου εξήγησαν πως αυτό είναι ΙΨΔ και ότι υπάρχει θεραπεία, ένιωσα ότι υπάρχει ελπίδα.»
– Μαρία, 31 ετών
«Νόμιζα ότι θα με κλείσουν σε ίδρυμα αν μιλήσω για τις σκέψεις που είχα. Όταν έμαθα ότι δεν φταίω και ότι δεν είμαι επικίνδυνη, έκλαψα από ανακούφιση.»
– Άννα, 35 ετών
«Αναρωτιόμουν αν την αγαπάω αρκετά, αν είναι “η μία και μοναδική”. Η αμφιβολία με εξάντλησε. Όταν έμαθα ότι αυτό είναι ΙΨΔ, ένιωσα λιγότερο μόνος.»
– Νίκος, 29 ετών
«Έψαχνα στο διαδίκτυο επί ώρες για συμπτώματα, έκανα εξετάσεις συνέχεια. Δεν με έπειθε κανένας γιατρός. Όταν έμαθα ότι υπάρχει ΙΨΔ για την υγεία, ένιωσα ανακούφιση.»
– Αγγελική, 40 ετών
«Έγραφα ξανά και ξανά την ίδια λέξη στις σημειώσεις μου μέχρι να νιώσω ότι “κάθεται καλά”. Έχασα ώρες από τη ζωή μου προσπαθώντας να νιώσω σωστά.»
– Πέτρος, 22 ετών
Η ΙΨΔ δεν είναι ιδιοτροπία. Είναι μια ψυχική διαταραχή.
Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων της μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για κατανόηση, υποστήριξη και αποτελεσματική θεραπεία. Αν αναγνωρίζετε τον εαυτό σας σε κάποιες από τις παραπάνω περιγραφές, μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια.
