Η Iδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) συχνά ξεκινά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Υπολογίζεται ότι γύρω στα 1/200 παιδιά πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για τη συγκεκριμένη διάγνωση, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις, πάνω από το 50% των ενηλίκων με ΙΨΔ εμφανίζουν τη διαταραχή στη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας με μέσο όρο έναρξης τα 10 έτη. Στα παιδιά και στους εφήβους, όπως ακριβώς και στους ενήλικες η διαταραχή περιλαμβάνει τόσο ιδεοληψίες όσο και καταναγκασμούς που καταλαμβάνουν σημαντικό χρόνο και δυσκολεύουν σημαντικές δραστηριότητες, όπως είναι το σχολείο, η οικογενειακή ζωή, οι εξωσχολικές δραστηριότητες και η ανάπτυξη φιλικών και κοινωνικών σχέσεων.
Όπως και στην ΙΨΔ των ενηλίκων, η ΙΨΔ στα παιδιά εμφανίζεται με ιδεοληψίες και καταναγκασμούς.
Οι ιδεοληψίες είναι ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που εμφανίζονται με μεγάλη συχνότητα. Όταν τα παιδιά βιώνουν ιδεοληψίες, αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο, ότι κάτι «δεν πάει καλά», ή ότι «τρελαίνονται». Επίσης, η διαταραχή χαρακτηρίζεται από ένα έντονο αίσθημα αμφιβολίας και ενοχής. Όλα αυτά συνήθως προκαλούν μεγάλη ανησυχία και άγχος, ενώ η κατάσταση δυσκολεύει περισσότερο όταν τα παιδιά μην μπορώντας να κατανοήσουν αυτό που βιώνουν, αποφεύγουν να το μοιραστούν και να το επικοινωνήσουν σε άτομα του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Αυτός είναι, μεταξύ άλλων, ένας από τους λόγους που οι πάσχοντες καθυστερούν σημαντικά να αναζητήσουν βοήθεια.
Οι καταναγκασμοί είναι συμπεριφορές που το παιδί αισθάνεται ότι «πρέπει να υιοθετήσει» προκειμένου να απαλλαγεί από τα ενοχλητικά συναισθήματα, το άγχος και τη δυσφορία που προκαλούν οι ιδεοληψίες. Επιπλέον, το παιδί συχνά νιώθει ότι όταν σκόπιμα επαναλαμβάνει κάποιες πράξεις με στερεότυπο τρόπο μπορεί να αποτρέψει να συμβούν δυσάρεστα γεγονότα. Έτσι, καταφεύγει σε συνεχείς καταναγκασμούς.
Οι ‘’κλασσικοί’’ Τύποι ΙΨΔ στα Παιδιά και Εφήβους
Αν και οι ιδεοληψίες μπορεί να εστιάζουν σε πολλά διαφορετικά θέματα και οι καταναγκασμοί να πάρουν πολλές διαφορετικές μορφές, υπάρχουν 4 ‘’κλασσικοί’’ τύποι ΙΨΔ που εμφανίζουν συγκεκριμένους συνδυασμούς ιδεοληψιών και καταναγκασμών. Συμβαίνει συχνά τα παιδιά, όπως και οι ενήλικες να εμφανίζουν παραπάνω από έναν τύπο. Οι κλασσικοί αυτοί τύποι είναι οι παρακάτω:
Ιδεοληψίες Παθολογικής Αίσθησης Ευθύνης και Καταναγκασμοί Επανελέγχου
Τα παιδιά που βιώνουν αυτόν τον Τύπο ΙΨΔ νιώθουν υπερβολική αίσθηση ευθύνης και φοβούνται μήπως προκαλέσουν με κάποια πράξη τους ηθελημένα ή μη κάποια βλάβη ή ατύχημα στον εαυτό τους ή σε κάποιον άλλον. Οι καταναγκασμοί σε αυτή την περίπτωση παίρνουν την μορφή διαρκών επανελέγχων σε μια προσπάθεια διαβεβαίωσης των πασχόντων ότι δεν έχουν προκαλέσει κάποιο κακό. Ένας άλλος καταναγκασμός που χαρακτηρίζει τα άτομα με αυτόν τον τύπο της διαταραχής είναι η συνεχής και επαναλαμβανόμενη αναζήτηση διαβεβαίωσης από τους οικείους τους ότι δεν έχει προκληθεί κάποια βλάβη εξαιτίας τους.
Ιδεοληψίες Μόλυνσης ή Καθαριότητας που συνοδεύονται από Καταναγκασμούς Καθαριότητας ή Απολύμανσης.
Σε αυτή την περίπτωση τα παιδιά φοβούνται υπερβολικά ότι θα μολυνθούν, θα βρωμίσουν ή θα αρρωστήσουν αν έρθουν σε επαφή με αντικείμενα, καταστάσεις ή ανθρώπους που θεωρούν μολυσμένα ή βρώμικα. Οι καταναγκασμοί σε αυτή την περίπτωση μπορεί να περιλαμβάνουν πολύ συχνό πλύσιμο των χεριών ή του σώματος, υπερβολική χρήση καθαριστικών προϊόντων ή αποφυγή αντικειμένων, χώρων ή ανθρώπων που θεωρούνται ‘μολυσμένα’ (όπως π.χ. πόμολα, τουαλέτες, νοσοκομεία κλπ).
Ιδεοληψίες Συμμετρίας και Καταναγκασμοί Οργάνωσης και Συμμετρίας.
Στην περίπτωση αυτή τα άτομα νιώθουν ότι τα πράγματα πρέπει να γίνουν με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο (‘έτσι ακριβώς’). Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει καταναγκασμούς με τους οποίους τα παιδιά συχνά καταφεύγουν σε μια υπερβολική οργάνωση του χώρου τους ή απόλυτα συμμετρική τοποθέτηση των αντικειμένων τους. Άλλος καταναγκασμός σε αυτόν τον τύπο ΙΨΔ θα μπορούσε να είναι η ανάγκη που νιώθουν κάποια παιδιά να γράφουν και να σβήνουν την ίδια πρόταση πολλές φορές μέχρι να νιώσουν ότι το έχουν πράξει ‘’ακριβώς όπως πρέπει’’.
Ιδεοληψίες με Βίαιο, Σεξουαλικό ή Θρησκευτικό Περιεχόμενο και Νοεροί Καταναγκασμοί ή Καταναγκασμοί Καθησυχασμού.
Ο συγκεκριμένος τύπος εμφανίζεται κυρίως στους εφήβους και είναι ιδιαίτερα βασανιστικός καθώς οι ιδεοληψίες που βιώνουν τα άτομα σε αυτή την περίπτωση έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις αξίες τους και τον χαρακτήρα τους. Στον τύπο αυτόν της ΙΨΔ, τα παιδιά μπορεί να έχουν ενοχλητικές και ανεπιθύμητες σκέψεις ή εικόνες πρόκλησης βλάβης στον εαυτό τους ή σε άλλους, βασανιστικές σκέψεις ή εικόνες που αφορούν θέματα σεξουαλικής φύσης ή απαράδεκτες σκέψεις και εικόνες που αφορούν θέματα ηθικής και θρησκευτικής πίστης. Οι συνήθεις καταναγκασμοί σε αυτές τις περιπτώσεις περιλαμβάνουν νοερούς καταναγκασμούς (π.χ. νοερή επανεξέταση), συχνή εξομολόγηση ή καταναγκαστική προσευχή και έντονη αναζήτηση διαβεβαίωσης ότι δεν είναι ‘’κακά’’ και ‘’ανήθικα’’ άτομα.
Σε γενικές γραμμές, η ΙΨΔ διαγιγνώσκεται όταν αυτές οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί γίνονται με τρόπο χρονοβόρο και ενοχλητικό και επηρεάζουν σοβαρά τη λειτουργικότητα του παιδιού και εφήβου στην καθημερινότητά του.
Πώς διαφέρει η ΙΨΔ από άλλες παιδικές ‘ρουτίνες’;
Είναι σύνηθες για τα παιδιά να υιοθετούν κάποιες ρουτίνες ή ‘τελετουργίες’ γύρω από τα γεύματα, την ώρα του ύπνου κ.λ.π. Ωστόσο, η ΙΨΔ διαφέρει από αυτές, καθώς δεν είναι κάτι από το οποίο ένα παιδί ή ένας έφηβος μπορεί απλά να «ξεφύγει». Οι ιδεοληψίες από τις οποίες υποφέρουν οι πάσχοντες και οι καταναγκασμοί στους οποίους καταφεύγουν σε μια προσπάθεια να απαλλαγούν από τα δυσάρεστα συναισθήματά τους είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθούν και να περιοριστούν.
Συννοσυρότητα
Στα παιδιά με ΙΨΔ, υπολογίζεται ότι περίπου το 70% πάσχει και από άλλες ψυχικές διαταραχές. Άλλες διαταραχές που δύναται να συνυπάρχουν με την ΙΨΔ είναι οι διαταραχές της συμπεριφοράς ή οι διαταραχές άγχους, η κατάθλιψη, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, το σύνδρομο Tourette, η ΔΕΠΥ, ή άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές.