H Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει περίπου το 1-3% του γενικού πληθυσμού. Αν και από μόνο του αυτό μπορεί να μην ακούγεται μεγάλο ποσοστό, στην πραγματικότητα όμως αυτό μεταφράζεται σε πολλά εκατομμύρια ανθρώπων που πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή σε όλο τον κόσμο.

Τα βασικά συμπτώματα της ΙΨΔ είναι οι ιδεοληψίες (ενοχλητικές σκέψεις, αμφιβολίες, παρορμήσεις ή εικόνες που προκαλούν έντονη δυσφορία) και οι καταναγκασμοί (επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή σκέψεις που αποσκοπούν στη μείωση της δυσφορίας που προκαλούν οι ιδεοληψίες).

Αρκετοί άνθρωποι έχουν δυσάρεστες και ανεπιθύμητες σκέψεις ή/και συγκεκριμένες και άκαμπτες καθημερινές συνήθειες και προτιμήσεις, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι έχουμε “λίγο ΙΨΔ.” Για να δοθεί η διάγνωση ΙΨΔ, οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί θα πρέπει να καταναλώνουν πολύ χρόνο (περισσότερο από μία ώρα κάθε μέρα), να προκαλούν έντονη δυσφορία ή να επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Τι ακριβώς είναι οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί;

Οι ιδεοληψίες είναι ακούσιες και επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις. Τα άτομα με ΙΨΔ χαρακτηρίζουν τις ιδεοληψίες ως ανεπιθύμητες και τις βρίσκουν ιδιαίτερα ενοχλητικές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα άτομα με ΙΨΔ συνειδητοποιούν ότι αυτές οι σκέψεις είναι παράλογες, υπερβολικές ή ακόμη και ασήμαντες. Οι ιδεοληψίες συνοδεύονται από έντονα και δυσάρεστα συναισθήματα όπως φόβο, αηδία, αβεβαιότητα και αμφιβολία ή από το αίσθημα ότι τα πράγματα πρέπει να γίνουν με έναν “πολύ συγκεκριμένο τρόπο”. Στο πλαίσιο της ΙΨΔ, οι ιδεοληψίες καταναλώνουν πολύ χρόνο και παρεμποδίζουν σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Οι καταναγκασμοί είναι εκούσιες και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή σκέψεις που ένα άτομο χρησιμοποιεί με σκοπό την εξουδετέρωση, την αντιμετώπιση ή την απομάκρυνση των ιδεοληψιών. Τα άτομα με ΙΨΔ συνήθως αναγνωρίζουν ότι αυτή η μέθοδος παρέχει μόνο μια προσωρινή λύση, αλλά λόγω έλλειψης καλύτερων τρόπων διαχείρισης, καταφεύγουν στους καταναγκασμούς, παραμένοντας δέσμιοι του κύκλου της ΙΨΔ. Οι καταναγκασμοί μπορούν επίσης να περιλαμβάνουν την αποφυγή καταστάσεων που εντείνουν τις ιδεοληψίες. Είναι ιδιαίτερα χρονοβόροι και επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Φυσικά, δεν είναι όλες οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή «τελετουργίες» καταναγκασμοί. Αυτό εξαρτάται από τη λειτουργία την οποία εξυπηρετούν, και το πλαίσιο της συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, οι ρουτίνες πριν τον ύπνο, οι θρησκευτικές πρακτικές και η εκμάθηση μιας νέας δεξιότητας περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενες ενέργειες, αλλά αυτές θεωρούνται θετικό και λειτουργικό μέρος της καθημερινότητας. Επίσης, για έναν βιβλιοθηκάριο, η τακτοποίηση βιβλίων για οκτώ ώρες την ημέρα δεν θεωρείται καταναγκασμός, καθώς αποτελεί μέρος της εργασίας του.

Το χαρακτηριστικό που δείχνει αν μία πράξη ή σκέψη είναι καταναγκαστική είναι τα συναισθήματα που τη συνοδεύουν. Αν κάποιος είναι σχολαστικός ή του αρέσει η τάξη, αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να φαίνονται «καταναγκαστικές», αλλά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι συμπτώματα ΙΨΔ. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η λέξη «καταναγκαστική» αναφέρεται σε ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου, το οποίο αυτό επιλέγει. Αντίθετα, τα άτομα με ΙΨΔ νιώθουν αναγκασμένα να εκτελούν καταναγκασμούς, αν και θα προτιμούσαν να μην το κάνουν. Οι καταναγκασμοί εκτελούνται επειδή θεωρούνται απαραίτητοι για να αποτρέψουν αρνητικές συνέπειες ή να μειώσουν τη δυσφορία που προκαλούν οι ιδεοληψίες.